Güncelleme: 10 Ağustos günü Türkiye saatiyle 21:30'da Türk yetkililer, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı'nın Meta ile anlaşmaya varıldığını duyurmasıyla, Instagram’a erişimi yeniden sağladı. Platforma erişimi engelleme ve engeli kaldırma kararlarının kesin nedenleri belirsizliğini korumaya devam ediyor.
(Londra, 9 Ağustos 2024) – İnsan Hakları İzleme Örgütü ve İfade Özgürlüğü Derneği (İFÖD) bugün yaptıkları bir açıklamada, Türkiye’deki yetkililerin, keyfi bir kararla, 2 Ağustos 2024 tarihinde Instagram'a erişim engeli getirmesinin milyonlarca kullanıcının ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim haklarını ihlal ettiğini belirtti. Ortak açıklamaya göre, engelleme, Türkiye'de faaliyetlerini Instagram üzerinden yürüten küçük işletme sahiplerini de zor durumda bırakıyor.
Türkiye’deki düzenleyici kurum olan Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), bugüne kadar Instagram'a erişimin engellenmesi kararının gerekçesini yayınlamadı. Ancak bu karar, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın iletişim direktörünün Instagram'ın ana şirketi Meta'yı 31 Temmuz'da İran'da öldürülen Hamas'ın eski siyasi büro başkanı İsmail Haniye ile ilgili taziye mesajlarını kaldırmakla suçlamasından iki gün sonra geldi.
İnsan Hakları İzleme Örgütü Teknoloji ve Haklar Direktör Yardımcısı Deborah Brown, "Bir sosyal medya platformunun tamamına, herkesi etkileyecek şekilde erişim engeli getirilmesi, Türkiye'deki milyonlarca kullanıcının ifade ve bilgi edinme özgürlüğünü ihlal eden son derece orantısız bir önlemdir ve derhal geri alınmalıdır" dedi. Brown, "bir hükümetin bir platformun bazı içerikleri kaldırma ya da bazı içeriklere izin verme konusundaki kararlarıyla hemfikir olmaması, o platforma erişimi tümüyle engellemek için asla bir bahane olamaz" dedi.
Bir taraftan, devlet makamları tarafından Instagram yasağıyla ilgili çelişkili mesajlar verilmekte; bu kararın platformun suç teşkil ettiği iddia edilen içeriklerin kaldırılmasına yönelik taleplere uymamasından kaynaklandığı iddia ediliyor. Resmi bir açıklama yapılmadığı için Türkiye'deki milyonlarca kullanıcı bu kararın neden alındığı konusunda karanlıkta bırakılmıştır. İnsan Hakları İzleme Örgütü ve İfade Özgürlüğü Derneği, erişimin yeniden sağlanması için Türkiye hükümetinin derhal harekete geçmesi gerektiğini belirtiyorlar.
Bir diğer taraftan, sosyal medya platformları, hükümetin platformlarını engelleme kararlarına karşı cesur adımlar atarak ve keyfi engelleme kararlarına karşı kullanıcılarının haklarını korumak için alacakları önlemler konusunda kamuoyunu bilgilendiren duyurular yaparak ifade özgürlüğüne ve kullanıcılarının bilgi edinme hakkına sahip çıkmalıdır.
Son yıllarda medyaya yönelik geniş çaplı baskıların uygulandığı Türkiye'de insanların bağımsız haber ve bilgilere erişebildiği ve kendilerini nispeten özgürce ifade edebildiği son alanlardan biri sosyal medya platformlarıdır. Yetkililere web sitelerini ve diğer çevrimiçi içerikleri keyfi olarak engelleme ve kaldırma yetkisi veren Türkiye'nin kısıtlayıcı internet yasasına rağmen, milyonlarca kişi sosyal medya platformlarını kullanmaktadır. Türkiye’de yetkililer sosyal medya platformlarının tamamına erişimi engellemek amacıyla bu yasadan kaynaklanan yetkilerini daha önce de keyfi şekilde kullanmıştı.
Türkiye daha önce de Twitter, YouTube, Wikipedia, Google Sites (Google tarafından oluşturulan bir wiki ve web sayfası oluşturma aracı) ve Wordpress gibi birçok platforma erişimi engellemişti. Temmuz ve Ağustos aylarında yetkililer popüler Wattpad ve Roblox platformlarına da erişimi engelledi.
Bu bağlamda, Türkiye’den Deutsche Welle ve Voice of America haber platformlarının Haziran 2022'den bu yana süresiz olarak engellendiği de unutulmamalı. İfade Özgürlüğü Derneği'nin EngelliWeb projesi, 2024 Mart ayı sonu itibariyle Türkiye'nin bir milyondan fazla web sitesinin erişime engellediğini açıkladı.
Google Sites, YouTube, Twitter ve Wikipedia ile ilgili kararlarda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ile Anayasa Mahkemesi, ifade özgürlüğü ve halkın bilgi alma ve verme haklarının ihlal edildiğine defalarca karar vermişti.
Uluslararası hukuk, hükümetleri çevrimiçi bilgiye yönelik her türlü kısıtlamanın yasada öngörülmüş olmasını, belirli bir tehdide karşı gerekli ve orantılı bir yanıt sunmasını ve kamu yararına olmasını sağlamakla yükümlü kılar.
İfade Özgürlüğü Derneği (“İFÖD”) kurucularından Profesör Yaman Akdeniz, "Instagram platformuna erişimin engellenmesi sadece orantısız değil aynı zamanda keyfidir, zira BTK tarafından alınan kararın detayları açıklanmamıştır ve engelleme kararı bir mahkeme kararı olmaksızın verilmiştir" dedi. Akdeniz "bu durum ifade özgürlüğü ve bilgiye erişim haklarını açıkça ihlal ettiği gibi, aynı zamanda mahkemeler tarafından etkili bir hukuk yolu sunulmasını güvence altına alan Anayasa hükmünü de ihlal etmektedir" şeklinde konuştu.
